Section outline

  • Na stopień różnorodności krajobrazu w skali regionalnej i lokalnej wpływają: • krajobraz naturalny z właściwym mu typem genetycznym rzeźby terenu, • zróżnicowanie hipsometryczne rzeźby terenu, • roślinność rzeczywista.
    Z przewodnich cech krajobrazu naturalnego (rzeźby terenu i wynikających z niej cech pedosfery, hydrosfery i roślinności potencjalnej) najbardziej na jego fizjonomię wpływa typ genetyczny rzeźby terenu. Jego zróżnicowanie w obszarze Lubelszczyzny należy w skali kraju do największych. Pewną monotonią krajobrazu odznaczają się równiny peryglacyjne: na północy województwa głównie p ł askie, a w części skrajnie południowej – lekko faliste. Duża różnorodność krajobrazów naturalnych występuje w strefie wyżynnej województwa,  w której na małych obszarach (tzn. o powierzchniach do kilkunastu km2) można zidentyfikować nawet do 4 – 5 gatunków krajobrazu.  Najczęściej takie są siedztwo silnie różniących się gatunkowo krajobrazów przejawia się dużym zróżnicowaniem hipsometrycznym terenu.

    Równie duży wpływ na fizjonomię krajobrazu, co typ krajobrazu naturalnego, wywiera roślinność rzeczywista. Wskazuje ona przy tym na stopień antropogenizacji krajobrazu i rodzaj wpływów człowieka (Medwecka-Kornaś 2013). Toteż stan zachowania zbiorowisk roślinnych, a konkretnie stopień ich naturalności, dużo mówi o randze przyrodniczych walorów krajobrazu.
    Kierując się klasyfikacjami kilku autorów (Kornaś 1970, Gacka i Szukalski 1984), na terenie Lubelszczyzny można wyróżnić 5 typów krajobrazu roślinnego: pierwotny, seminaturalny, pseudonaturalny, kultywowany oraz kulturowy rolniczy. Pozostałe dwa typy przeobrażenia krajobrazu odnoszą się bądź do stref podmiejskich (krajobraz zantropogenizowany), bądź do antropokompleksów miast (krajobraz antropogeniczny).
    Krajobraz pierwotny z p ł atami roślinności nietkniętej przez człowieka zachował się tylko miejscami w prawnie chronionych ostępach puszczańskich Lasów: Sobiborskich i Parczewskich, a szczątkowo w Lasach: Zwierzyniecko-Kosobudzkich i Janowskich oraz w Puszczy Solskiej, a także na fragmentach torfowisk przejściowych i wysokich na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim34.
    Za krajobraz seminaturalny uważa się tereny z dominującymi na nich prawie naturalnymi zbiorowiskami roślinnymi. S ą to leśne i torfowiskowe rezerwaty przyrody, zregenerowane (po zaniechaniu użytkowania gospodarczego) łąkowo-torfowiskowe ekosystemy Polesia, doliny Bugu i dolnego Wieprza oraz międzywale Wisły z pozostałościami lasów łęgowych, swobodnie kształtowane przez procesy fluwialne, a także trudno dostępne dla człowieka części p ł askowyżów lessowych (Płaskowyżu Nałęczowskiego, Działów Grabowieckich, Wyniosłości Giełczewskiej i Wzniesień Urzędowskich), na których intensywnie rozwijają się procesy erozyjne. Szacuje się, że łączna powierzchnia terenów z krajobrazem seminaturalnym to około 2 – 3% obszaru województwa.
    Krajobraz pseudonaturalny reprezentują tereny z dominacją lasów i użytków zielonych, przy czym zbiorowiska roślinne sprawiają wrażenie biocenoz naturalnych (mimo, że nimi nie są), a wyjściowa sytuacja ekologiczna w tym krajobrazie nie została jeszcze w pełni zaburzona. Ten typ krajobrazu panuje na Polesiu Zachodnim; dość często jest spotykany na Polesiu Wołyńskim, Nizinie Południowopodlaskiej i w Kotlinie Sandomierskiej, a także w Kotlinie Chodelskiej. Powierzchnia terenów o krajobrazie pseudonaturalnym jest bardzo trudna do oszacowania, ale zapewne nie przekracza 20% obszaru województwa35.
    Za krajobraz kultywowany uznaje się obszary z powierzchniową dominacją pól uprawnych, obok których występują trwałe użytki zielone lub kompleksy leśne. W klasycznej postaci występuje na Roztoczu Zachodnim, a także na Wyżynie Wołyńskiej.
    Krajobraz kulturowy o charakterze rolniczym to tereny z absolutną powierzchniową dominacją roślinności pól uprawnych nad innymi zbiorowiskami; g ł ównymi elementami antropogenicznymi tego krajobrazu są osady wiejskie, a wyjściowa sytuacja ekologiczna utrzymywana jest przez człowieka w sposób sztuczny. Ten typ krajobrazu reprezentuje większa część Wyżyny Lubelskiej.
    W pozostałych dwóch typach krajobrazu zbiorowiska roślinne odgrywają znikomą rolę. Są to zarazem krajobrazy o największej dynamice przestrzennej, zwłaszcza krajobrazy zantropogenizowane, z którymi utożsamia się strefy podmiejskie wokół Lublina i kilku innych większych miast na Lubelszczyźnie, gdzie postępuje zagęszczanie zabudowy, a równowaga układów biocenotycznych już jest silnie zachwiana.

    W podsumowaniu podkreśla się, że w obliczu narastających zagrożeń dla krajobrazów naturalnych, seminaturalnych i niektórych pseudonaturalnych cennych pod względem przyrodniczym  i krajobrazowym, należy je konserwować wykorzystując w tym względzie możliwości, jakie stwarza ustawa o ochronie przyrody.