Tematyka

  • Kurs: ogólne informacje

    Zwiń wszystko Rozwiń wszystko

    Kurs dotyczy różnorodnośći flory i fauny województwa Lubelskiego. Województwo lubelskie znajduje się na pograniczu występowania wielu ważnych geograficznie gatunków roślin, zwłaszcza drzew i krzewów. Ważnym geograficznym aspektem stopnia zróżnicowania szaty roślinnej Lubelszczyzny jest występowanie zbiorowisk endemicznych, mniej lub bardziej związanych z obszarem Polski. Wedle współczesnej wiedzy w Polsce występuje około 50 tys. gatunków zwierząt. Stanowi  to zaledwie 3% fauny świata (A. Kostrowicki 1991). Należy podkreślić, że ta szacunkowa liczba jest wielkością dynamicznie rosnącą, ponieważ corocznie odkrywane są nowe gatunki. Ze względu  na znaczną siedliskową reprezentatywność dla kraju Lubelszczyzny i mając wiedzę (choć jedynie przybliżoną) o ekologicznych wymaganiach poszczególnych gatunków, można przypuszczać, że region lubelski zasiedla zbliżona liczba gatunków. Również w ramach kursu rozpatrywany jest temat oceny stanu zachowania i ochrony krajobrazu przyrodniczego na terytorium województwa Lubelskiego.

  • Szata roślinna

    Szata roślinna to ogół roślin występujących na powierzchni Ziemi i współtworzących biosferę jako jeden z elementów środowiska geograficznego (W. Matuszkiewicz 1991). Szata roślinna jest układem dynamicznym; jej stan rzeczywisty przedstawia aktualny etap rozwoju świata roślin,  a jego porównanie z potencjalną roślinnością naturalną daje wyobrażenie o skali zmian, jakie dokonały się w roślinności w trakcie ewolucji abiotycznych i biotycznych składników środowiska. 

    Polska jest położona w rozległym obszarze euro-syberyjskim i niemal w całości należy do dwóch prowincji środkowoeuropejskich: niżowo-wyżynnej i górskiej. Tylko niewielki jej skrawek, obejmujący południowo-wschodni fragment Lubelszczyzny, należy do prowincji pontyjskopannońskiej. Prowincja niżowo-wyżynna, w granicach której znajduje się około 95% obszaru województwa lubelskiego, odznacza się panowaniem lasów liściastych i mieszanych.
    Charakterystyczną cechą współczesnej szaty roślinnej Polski jest jej przejściowość w stosunku do krajów sąsiednich. Polega ona na stopniowym, ku wschodowi, zaniku zbiorowisk roślinnych związanych z klimatem oceanicznym (buczyn, zbiorowisk jodłowych, ubogich lasów dębowych), a rosnącym udziałem w szacie roślinnej zbiorowisk z przewagą drzew szpilkowych (głównie borów sosnowych), typowych dla niżowych obszarów Eurazji. Przejściowość ta wynika z narastającego ku wschodowi kontynentalizmu klimatu.Przy czym na Lubelszczyźnie zróżnicowanie szaty roślinnej w większym stopniu wynika z czynników fizjograficznych i glebowych, niż klimatycznych (Fijałkowski 1993).

    Województwo lubelskie znajduje się na pograniczu występowania wielu ważnych geograficznie gatunków roślin, zwłaszcza drzew i krzewów. I tak przez terytorium Lubelszczyzny przebiegają północne i wschodnie granice zasięgów europejskich, europejsko-górskich i południowośrodkowoeuropejskich gatunków drzew oraz zachodnie granice zasięgu borealnych gatunków krzewów liściastych.

    ważnym geograficznym aspektem stopnia zróżnicowania szaty roślinnej Lubelszczyzny jest występowanie zbiorowisk endemicznych*, mniej lub bardziej związanych z obszarem Polski. Zagęszczenie tych zbiorowisk w regionie lubelskim jest relatywnie małe, ale i tak pod tym względem Lubelszczyzna wyróżnia się korzystnie na tle kraju, którego ¾ powierzchni jest zupełnie pozbawione zespołów endemicznych (ryc. 1). W pasie wyżynnym Lubelszczyzny zbiorowiska te są reprezentowane przez zespoły muraw ciepłolubnych. Jeden z ich rodzajów, ciepłolubne murawy nawapienne (Festucelalia villasiacae), uważany jest za jeden z głównych w Polsce niestrefowych typów roślinności o znaczeniu geograficznym.

  • ROŚLINY NACZYNIOWE

    Struktura flory Lubelszczyzny, jak zresztą całej Polski, jest typowa dla krajów w obszarze lasów liściastych strefy umiarkowanej; odznacza się dużą przewagą bylin nad roślinami drzewiastymi, przy czym drzewa stanowią niespełna 2% udziału (Szafer 1964, Matuszkiewicz 1991).
    Dysproporcje w występowaniu gatunków flory naczyniowej wynikają z dużego zróżnicowania geomorfologicznego i glebowego, a także hydrologicznego Lubelszczyzny. Biorąc pod uwagę nieco zmieniony, w stosunku do podziału geobotanicznego kraju według J. M. Matuszkiewicza, podział geobotaniczny Lubelszczyzny według D. Fijałkowskiego, największym bogactwem odznacza się Wyżyna Lubelska (1 504 gatunków) (Fijałkowski 2005). Mniej gatunków wykazują: Roztocze (1 341 gatunków), Polesie Zachodnie (1 305 gatunków) i Małe Mazowsze (1 272 gatunki), natomiast najmniej gatunków stwierdza się na Podlasiu  Lubelskim (1 240) i na Równinie Puszczańskiej – tożsamej z Równiną Biłgorajską (1 209). 

  • ŚWIAT ZWIERZĘCY LUBELSZCZYZNY

    Wedle współczesnej wiedzy w Polsce występuje około 50 tys. gatunków zwierząt. Stanowi  to zaledwie 3% fauny świata (A. Kostrowicki 1991). Należy podkreślić, że ta szacunkowa liczba jest wielkością dynamicznie rosnącą, ponieważ corocznie odkrywane są nowe gatunki. Ze względu  na znaczną siedliskową reprezentatywność dla kraju Lubelszczyzny i mając wiedzę (choć jedynie przybliżoną) o ekologicznych wymaganiach poszczególnych gatunków, można przypuszczać, że region lubelski zasiedla zbliżona liczba gatunków.

    Najlepiej poznana jest fauna kręgowców. 

    Fauna województwa lubelskiego odznacza się, podobnie jak fauna całego kraju, przechodnim charakterem. W obrębie ssaków, ptaków i ryb składają się na nią gatunki powszechnie występujące  w umiarkowanej strefie Eurazji o południowym, północnym, wschodnim i zachodnim zasięgu. Większość gatunków na Lubelszczyźnie to gatunki południowe i południowo-wschodnie, osiągające  tu granicę północną. 

    Wśród płazów i gadów przeważają gatunki europejskie.
    Mało jest gatunków dysjunktywnych o zasięgach wyspowych, tj. endemicznych. Są to gatunki bądź to ściśle przywiązane do określonego typu siedliska, bądź gatunki zanikające wskutek potęgującej się antropopresji. Na Lubelszczyźnie należą do nich 2 gatunki ssaków, 2 gatunki ptaków, 2 gatunki owadów i 1 gatunek ryb.

  • OCENA STANU ZACHOWANIA I OCHRONY KRAJOBRAZU PRZYRODNICZEGO

    Na stopień różnorodności krajobrazu w skali regionalnej i lokalnej wpływają: • krajobraz naturalny z właściwym mu typem genetycznym rzeźby terenu, • zróżnicowanie hipsometryczne rzeźby terenu, • roślinność rzeczywista.
    Z przewodnich cech krajobrazu naturalnego (rzeźby terenu i wynikających z niej cech pedosfery, hydrosfery i roślinności potencjalnej) najbardziej na jego fizjonomię wpływa typ genetyczny rzeźby terenu. Jego zróżnicowanie w obszarze Lubelszczyzny należy w skali kraju do największych. Pewną monotonią krajobrazu odznaczają się równiny peryglacyjne: na północy województwa głównie p ł askie, a w części skrajnie południowej – lekko faliste. Duża różnorodność krajobrazów naturalnych występuje w strefie wyżynnej województwa,  w której na małych obszarach (tzn. o powierzchniach do kilkunastu km2) można zidentyfikować nawet do 4 – 5 gatunków krajobrazu.  Najczęściej takie są siedztwo silnie różniących się gatunkowo krajobrazów przejawia się dużym zróżnicowaniem hipsometrycznym terenu.

    Równie duży wpływ na fizjonomię krajobrazu, co typ krajobrazu naturalnego, wywiera roślinność rzeczywista. Wskazuje ona przy tym na stopień antropogenizacji krajobrazu i rodzaj wpływów człowieka (Medwecka-Kornaś 2013). Toteż stan zachowania zbiorowisk roślinnych, a konkretnie stopień ich naturalności, dużo mówi o randze przyrodniczych walorów krajobrazu.
    Kierując się klasyfikacjami kilku autorów (Kornaś 1970, Gacka i Szukalski 1984), na terenie Lubelszczyzny można wyróżnić 5 typów krajobrazu roślinnego: pierwotny, seminaturalny, pseudonaturalny, kultywowany oraz kulturowy rolniczy. Pozostałe dwa typy przeobrażenia krajobrazu odnoszą się bądź do stref podmiejskich (krajobraz zantropogenizowany), bądź do antropokompleksów miast (krajobraz antropogeniczny).
    Krajobraz pierwotny z p ł atami roślinności nietkniętej przez człowieka zachował się tylko miejscami w prawnie chronionych ostępach puszczańskich Lasów: Sobiborskich i Parczewskich, a szczątkowo w Lasach: Zwierzyniecko-Kosobudzkich i Janowskich oraz w Puszczy Solskiej, a także na fragmentach torfowisk przejściowych i wysokich na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim34.
    Za krajobraz seminaturalny uważa się tereny z dominującymi na nich prawie naturalnymi zbiorowiskami roślinnymi. S ą to leśne i torfowiskowe rezerwaty przyrody, zregenerowane (po zaniechaniu użytkowania gospodarczego) łąkowo-torfowiskowe ekosystemy Polesia, doliny Bugu i dolnego Wieprza oraz międzywale Wisły z pozostałościami lasów łęgowych, swobodnie kształtowane przez procesy fluwialne, a także trudno dostępne dla człowieka części p ł askowyżów lessowych (Płaskowyżu Nałęczowskiego, Działów Grabowieckich, Wyniosłości Giełczewskiej i Wzniesień Urzędowskich), na których intensywnie rozwijają się procesy erozyjne. Szacuje się, że łączna powierzchnia terenów z krajobrazem seminaturalnym to około 2 – 3% obszaru województwa.
    Krajobraz pseudonaturalny reprezentują tereny z dominacją lasów i użytków zielonych, przy czym zbiorowiska roślinne sprawiają wrażenie biocenoz naturalnych (mimo, że nimi nie są), a wyjściowa sytuacja ekologiczna w tym krajobrazie nie została jeszcze w pełni zaburzona. Ten typ krajobrazu panuje na Polesiu Zachodnim; dość często jest spotykany na Polesiu Wołyńskim, Nizinie Południowopodlaskiej i w Kotlinie Sandomierskiej, a także w Kotlinie Chodelskiej. Powierzchnia terenów o krajobrazie pseudonaturalnym jest bardzo trudna do oszacowania, ale zapewne nie przekracza 20% obszaru województwa35.
    Za krajobraz kultywowany uznaje się obszary z powierzchniową dominacją pól uprawnych, obok których występują trwałe użytki zielone lub kompleksy leśne. W klasycznej postaci występuje na Roztoczu Zachodnim, a także na Wyżynie Wołyńskiej.
    Krajobraz kulturowy o charakterze rolniczym to tereny z absolutną powierzchniową dominacją roślinności pól uprawnych nad innymi zbiorowiskami; g ł ównymi elementami antropogenicznymi tego krajobrazu są osady wiejskie, a wyjściowa sytuacja ekologiczna utrzymywana jest przez człowieka w sposób sztuczny. Ten typ krajobrazu reprezentuje większa część Wyżyny Lubelskiej.
    W pozostałych dwóch typach krajobrazu zbiorowiska roślinne odgrywają znikomą rolę. Są to zarazem krajobrazy o największej dynamice przestrzennej, zwłaszcza krajobrazy zantropogenizowane, z którymi utożsamia się strefy podmiejskie wokół Lublina i kilku innych większych miast na Lubelszczyźnie, gdzie postępuje zagęszczanie zabudowy, a równowaga układów biocenotycznych już jest silnie zachwiana.

    W podsumowaniu podkreśla się, że w obliczu narastających zagrożeń dla krajobrazów naturalnych, seminaturalnych i niektórych pseudonaturalnych cennych pod względem przyrodniczym  i krajobrazowym, należy je konserwować wykorzystując w tym względzie możliwości, jakie stwarza ustawa o ochronie przyrody.

  • Temat 5